Algemene beleidsnota Buitenlandse Zaken, Europese Zaken en Buitenlandse Handel: inleidende uiteenzetting
Enkel het gesproken woord telt
Mevrouw de voorzitster,
Dames en heren volksvertegenwoordigers,
Ik ben blij dat ik vandaag mijn algemene beleidsnota 2022 mag toelichten. Dat geeft mij ook de gelegenheid om de balans op te maken van het afgelopen jaar, en u een overzicht te bezorgen van onze prioriteiten voor het komende jaar.
U weet dat contact met het Parlement voor mij heel belangrijk is. In het afgelopen jaar hebben wij 17 maal vergaderd met de Commissie Buitenlandse Betrekkingen en heb ik meer dan 650 mondelinge vragen en 550 schriftelijke vragen beantwoord. Het getuigt de belangstelling van deze commissie voor ons buitenlands beleid en de verscheidenheid aan internationale kwesties die voor België van belang zijn. Samen hebben wij ook gewerkt aan een vijftiental internationale verdragen met het oog op de ratificatie ervan en zijn wij samen hiermee begonnen met het inhalen van de achterstand op dit gebied, wat belangrijk is voor onze internationale geloofwaardigheid en voor de goede werking van ons bilateraal en multilateraal beleid. Zoals u weet, hebben we nog een lange weg te gaan, maar we werken verder.
Wij beseffen allemaal dat de COVID-crisis onze volle aandacht heeft en zal blijven houden, en dit geldt uiteraard ook voor de internationale politiek. Reizen was gedurende een groot deel van dit jaar niet mogelijk en het aantal persoonlijke ontmoetingen op de internationale agenda bleef dan ook bescheiden. Ik denk bijvoorbeeld aan de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties, die wel face-to-face plaatsvond, maar in een bescheiden formaat. Andere activiteiten, zoals de prinselijke missies, moesten worden uitgesteld. Hoewel ik dit jaar dankzij videoconferenties veel virtuele evenementen heb kunnen bijwonen, is het duidelijk dat dit formaat het rechtstreekse contact niet volledig kan vervangen, zeker wanneer het om gevoelige of delicate aangelegenheden gaat. Ik ben dan ook blij dat ik dankzij de mogelijkheden om te reizen en elkaar fysiek te ontmoeten, verschillende vergaderingen heb kunnen bijwonen, onder meer op het niveau van de EU en de NAVO, en een aantal reizen heb kunnen maken (Oekraïne, Griekenland, Spanje, Ierland, Verenigd Koninkrijk, Verenigde Staten en Rwanda).
Het beheersen van de pandemie blijft de eerste prioriteit voor de regeringen over de hele wereld. De gevolgen ervan, zowel op menselijk als op economisch vlak, hebben een diepgaande invloed op ieders beleid en oriëntaties. De gezondheidssituatie in de wereld blijft zorgwekkend en het is meer dan ooit noodzakelijk om de vaccinatiecampagnes overal te versnellen. In veel landen heeft de crisis niet alleen dramatische gevolgen gehad voor de sociaaleconomische situatie van de inwoners, maar ook het onderwijs en de ontwikkeling verstoord.
Het voelt vreemd om te spreken over COVID in de wereld, wanneer de gezondheidssituatie in eigen land zo moeilijk is. Maar we blijven bij de scope van deze vergadering.
Het is tegen deze achtergrond dat wij in vele delen van de wereld een inkrimping van de democratische ruimte zien, en een tendens naar autoritarisme dat haaks staat op democratie. Dit is geen nieuw verschijnsel, en in veel gevallen steunt het op desinformatie en kortzichtigheid waardoor sommigen hun verhaal kunnen opdringen en kritische stemmen monddood kunnen maken. Versterking van de democratische processen, toegang tot objectieve informatie, persvrijheid en vrijheid van meningsuiting zijn hier van cruciaal belang.
Het aantreden van president Joe Biden in het Witte Huis begin dit jaar gaf hoop op een rustiger en meer voorspelbare trans-Atlantische relatie. De Verenigde Staten zijn een essentiële partner voor België en de Europese Unie, en onze standpunten komen opnieuw dichter bij elkaar over talrijke multilaterale kwesties zoals de klimaatverandering, de rechtsstaat en de democratie, of de gezondheidssituatie en de post-Covid relance. Maar de eerste maanden van de regering-Biden herinneren ons er ook aan dat Amerika handelt met de wereld in zijn eigen belang. Dit is heel normaal en kan niet anders. Tegen deze achtergrond moet Europa in de ogen van Washington een betrouwbare en geloofwaardige partner zijn, die tegelijkertijd in staat is om, indien samenwerking niet mogelijk is, zijn eigen beleid uit te voeren.
Daartoe heeft de EU het initiatief genomen tot het Strategisch Kompas. Deze oefening, die in het voorjaar van 2022 moet afgerond zijn, heeft tot doel het ambitieniveau dat in de alomvattende EU-strategie van 2016 is geformuleerd, om te zetten in concrete operationele termen. Voor België staat crisisbeheersing centraal en zijn de nodige capaciteiten vereist. Om het hoofd te bieden aan onze omgeving moet de veerkracht van onze samenlevingen worden versterkt en zijn ook partnerschappen met andere actoren van essentieel belang. België dringt erop aan concrete doelstellingen vast te leggen en ervoor te zorgen dat de lidstaten zich politiek verantwoordelijk voelen.
Wat China betreft, steunt België de strategische aanpak van de EU, die zowel evenwichtig als assertief is. China is een partner, een economische en technologische concurrent en een systemische rivaal die een alternatief bestuursmodel promoot. Dit impliceert dat we met China wanneer mogelijk samenwerken, en van zodra nodig de duidelijke meningsverschillen kenbaar maken, op basis van onze waarden en belangen. Zoals bekend hebben onze betrekkingen in 2021 enige spanningen gekend na de Europese sancties en de Chinese tegenmaatregelen. We moeten echter escalatie vermijden en de gesprekskanalen openhouden om China te betrekken bij belangrijke kwesties: mensenrechten, klimaat, Afghanistan en Myanmar.
Binnen de Europese Unie is de inzet niet minder groot, en ik denk dan enerzijds aan de Brexit, die ons blijft bezighouden en waarvoor ik hoop dat wij snel de bladzijde kunnen omslaan en onze betrekkingen met het Verenigd Koninkrijk kunnen verdiepen binnen het afgebakende kader van de akkoorden die wij in het verleden hebben gesloten, en dat wij ons daarbij kunnen concentreren op onze gemeenschappelijke belangen en waarden, om zo een antwoord te bieden op de mondiale problemen. De recente voorstellen van de Commissie bieden concrete antwoorden op de problemen die door de Britten zijn gesignaleerd bij de toepassing van het Noord-Ierse Protocol. Het is nu van belang dat het Verenigd Koninkrijk de nodige stappen zet om snel tot een compromis te komen over deze kwestie.
Los van de Brexit denk ik dat de EU haar lot in handen moet durven nemen, haar rechtmatige plaats in het mondiale evenwicht moet innemen en zich als macht moet doen gelden. Ik kom hier zo dadelijk uitvoeriger op terug.
Mevrouw de voorzitster,
Dames en heren volksvertegenwoordigers,
Ik ben er zeker van dat u allemaal deze algemene beleidsnota, die ik zo volledig mogelijk wilde maken, hebt gelezen. Ik zal er niet in detail op ingaan, maar ik wil wel zes prioritaire thema's aanstippen waaraan ik volgend jaar bijzonder veel aandacht zal besteden: de rechtsstaat, de mensenrechten, het herstel, de strategische autonomie, het voorzitterschap van de Europese Unie en het consulaire crisisbeheer.
Rechtsstaat
De eerbiediging van de rechtsstaat is een constante prioriteit van onze diplomatie in de hele wereld en een essentieel onderdeel van ons Europees beleid. Het is duidelijk dat de eerbiediging van de rechtsstaat bij onze partners een rechtstreekse invloed heeft op de integriteit en de werking van de Unie, alsook op het recht van de Europese burgers op gelijkheid, verdediging en respect in alle lidstaten en in alle omstandigheden.
Wij stellen met bezorgdheid vast dat de fundamentele waarden van de EU de laatste jaren vanuit onze Unie steeds meer onder druk zijn komen te staan. Dit komt onder meer tot uiting in de uitholling van de rechtsstaat, de betwisting van het primaat van het Europees recht - waarover hier ook al uitvoerig is gesproken - en de herhaalde discriminatie van minderheden.
Ik ben van mening dat de grondbeginselen van de Europese Unie niet in gevaar mogen worden gebracht en dat wij krachtig moeten optreden wanneer wij vaststellen dat de zaken niet naar behoren functioneren. En hoewel het gezond is dat er binnen de EU altijd ruimte is voor dialoog om beleidsoriëntaties te bespreken, moeten we er heel duidelijk over zijn dat de kernwaarden die we allemaal delen, eenvoudigweg niet onderhandelbaar zijn, omdat zij net de EU bijeenhoudt.
Daarom heb ik met grote betrokkenheid deelgenomen aan de Europese debatten naar aanleiding van de beslissingen in Polen en Hongarije, die rechtstreeks de rechtsstaat beïnvloeden. Wat deze kwestie betreft steunt België de Europese Commissie en moedigt ons land haar aan alle mechanismen waarover zij beschikt aan te wenden om de Verdragen waarvan zij de hoedster is, te doen naleven. Ik zou hieraan willen toevoegen dat deze beslissingen en debatten, die bij uitstek politiek van aard zijn, ook een diplomatieke investering vergen om ons standpunt aan onze partners uit te leggen en om kritiek in de dialoog mogelijk te maken. Ons doel blijft ervoor te zorgen dat alle Europese burgers de rechten genieten die hun door de Verdragen zijn toegekend en dat de Unie harmonieus functioneert.
Maar problemen in verband met de rechtsstaat doen zich ook elders in de wereld voor, zowel in onze onmiddellijke omgeving als op andere continenten. En zij houden rechtstreeks verband met de eerbiediging van de democratie en de scheiding der machten. Wij laten het niet na te reageren telkens wanneer deze grondslagen in twijfel worden getrokken, of het nu gaat om partijdige verkiezingen (zoals onlangs in Nicaragua) of om het omverwerpen van de grondwettelijke orde door staatsgrepen (zoals enkele weken geleden in Guinee of nog recenter in Soedan).
Mensenrechten
De verdediging van de mensenrechten is een andere prioriteit die België verdedigt op bilateraal, Europees en multilateraal niveau. Het is meer dan een prioriteit: het behoort tot het DNA van ons buitenlands beleid. Ik heb dit jaar de verschillende entiteiten van het land vertegenwoordigd bij het Universeel Periodiek Onderzoek: een uiterst nuttige oefening die ons in staat stelt te bepalen op welke gebieden wij onze inspanningen, collectief, moeten richten. De bescherming van de mensenrechten vereist voortdurende aandacht van elke staat: niets is vanzelfsprekend, en soms moeten we het ook in eigen land beter doen.
De mondiale mensenrechtensituatie is niet rooskleurig en toont aan dat niets als vanzelfsprekend kan worden beschouwd. 20 jaar na Beijing staan de rechten van vrouwen in veel landen ter discussie. België heeft een rol te spelen bij de verdediging van deze rechten, met concrete initiatieven, bijvoorbeeld ter verdediging van het Verdrag van Istanbul. Ik weet hoeveel aandacht dit Parlement aan deze problematiek besteedt en ik weet dat ik op uw steun kan rekenen als het gaat om strategische doelstellingen.
In de strijd tegen discriminatie op grond van seksuele geaardheid en genderidentiteit moet ons land ook een voortrekkersrol spelen op het internationale toneel, aangezien elders in de wereld LGBTIQ -personen geconfronteerd worden met ernstige vormen van discriminatie, intimidatie, geweld en doodsbedreigingen. Dankzij onze vooruitstrevende wetgeving zijn wij pionier op het internationale toneel. Ons netwerk van posten wordt gemobiliseerd om regelmatig contact te onderhouden met het lokale maatschappelijk middenveld, ons te wijzen op mogelijk repressieve wetgeving en geregeld acties te ondernemen ter bevordering van de universele eerbiediging van de mensenrechten, ongeacht seksuele geaardheid of genderidentiteit.
Daarom hebben wij in multilaterale organen een zeker leiderschap op ons genomen, met name wat de Hongaarse wet betreft. België stond ook aan de basis van een verklaring, medeondertekend door 17 andere lidstaten, in de marge van de Raad Algemene Zaken van 22 juni, waarin de Commissie werd verzocht deze homofobe wet voor het Europees Hof van Justitie te brengen.
Volgend jaar zullen wij onze campagne voor een zetel in de Mensenrechtenraad voor de periode 2023-2025 voortzetten. De verkiezingen vinden plaats in november 2022. Onze regelmatige aanwezigheid in de Mensenrechtenraad getuigt van de hoge prioriteit die wij aan de mensenrechten toekennen. En ondanks het feit dat België in dit forum actief is als niet-lid, kunnen wij ons hierdoor uitspreken over alle beslissingen, een consensus creëren rond onze eigen initiatieven en meer invloed uitoefenen op de initiatieven van anderen. België zal zijn actie voortzetten op de terreinen waarop we al een solide ervaring hebben, zoals de strijd tegen de doodstraf.
Relance
De wereldeconomie heeft zwaar geleden onder de COVID-crisis, en het herstel van de wereldhandel is van het grootste belang voor een land als België, dat zo open staat voor de wereld. Zoals u weet, heeft België een ambitieus herstelplan goedgekeurd dat een koers uitzet waaraan buitenlandse handel en investeerders actief zullen deelnemen.
Zoals ik al zei, heeft de pandemie ertoe geleid dat verschillende prinselijke missies zijn uitgesteld tot volgend jaar. In de komende maanden zullen wij dan ook, in samenwerking met de gewesten, missies van dit formaat organiseren naar het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten, twee van onze belangrijkste handelspartners, maar ook naar Japan. De staatsbezoeken, die ook een belangrijke economische component hebben, worden volgende maand in Italië hervat. Ik neem waar mogelijk ook een component economische diplomatie op in mijn bezoeken. Dit komt bovenop de ondersteuning en versterking van de instrumenten van de economische diplomatie, zowel via het netwerk van adviseurs inzake economische diplomatie als via de instrumenten ter ondersteuning van de exportfinanciering (FINEXPO) of bij de organisatie van activiteiten ter bevordering van het imago en de invloed van ons land in het buitenland.
Een krachtig Europees handelsbeleid zal onze inspanningen verder ondersteunen. België is een van de meest geglobaliseerde landen, met een van de hoogste percentages van economische openheid in de wereld. Wij hebben dus alles te winnen bij een doeltreffend en gerespecteerd multilateraal handelssysteem en een ambitieus Europees handelsbeleid dat de belangen van de EU verdedigt en aansluit bij haar interne beleid, met name wat betreft de tweeledige groene en digitale transitie van onze economie. Het gaat om de overtuiging inzake de wereldorde die wij nastreven, maar ook om de noodzaak om onze ondernemingen op internationaal niveau gelijke concurrentievoorwaarden te waarborgen. België steunt actief de Europese aanpak om hoge sociale- en milieunormen in de handelsakkoorden op te nemen en pleit ervoor dat deze normen afdwingbaar en bindend zijn in toekomstige vrijhandelsakkoorden. Voor ons land is dit een voorwaarde voor de goedkeuring van nieuwe akkoorden. België zet zich al geruime tijd in voor de hoofdstukken over “handel en duurzame ontwikkeling” in de vrijhandelsakkoorden en benadrukt met name het belang van de uitvoering ervan.
Strategische autonomie
Strategische autonomie is een van de thema's op de Europese agenda die onze aandacht moeten trekken. Vandaag meer dan ooit mogen wij niet passief aan de zijlijn blijven staan in een wereld waar hyperconcurrentie en strategische rivaliteit legio zijn geworden. De EU moet dringend haar strategische afhankelijkheden identificeren en haar soevereiniteit versterken, of het nu gaat om industrie, economie, technologie, energie, defensie, cultuur of onderzoek. Een al te grote afhankelijkheid van één of meer wereldspelers op deze terreinen kan immers als onderhandelings- of zelfs als dwangwapen worden gebruikt, waardoor wij kwetsbaar worden.
Dit streven naar autonomie moet niet worden gezien als een streven naar autarkie, een breuk in onze strategische allianties of protectionisme, maar veeleer als de capaciteit om een competitieve productie in stand te houden met een technologische voorsprong en open waardeketens en het vermogen om onze waarden te blijven verdedigen, onze normen op te leggen, allianties aan te gaan, ons over de hele wereld te profileren en een eerlijke concurrentie in stand te houden.
Wij moeten blijk geven van ambitie en, via de tweeledige digitale en ecologische transitie, terugkeren naar de oorspronkelijke geest van Europa, gekenmerkt door de bundeling van onze complementaire middelen en door de versterking van onze integratie en wederzijdse afhankelijkheid. Het is onze eenheid die in deze context de echte sleutel vormt tot onze veerkracht, en alleen als we onze krachten bundelen en onze individuele belangen overstijgen, zullen we de wereldleiders van morgen worden.
Voorbereiding van het voorzitterschap van de Europese Unie
De voorbereiding van het EU-voorzitterschap in 2024 gaat volgend jaar een programmatische fase in. In de eerste plaats zullen wij halverwege het jaar overleg plegen met onze Trio-collega's, Spanje en Hongarije, om een gezamenlijk programma vast te stellen. Vervolgens zullen de Belgische prioriteiten worden vastgelegd, in overleg met de federale regering en de deelstaten. Aangezien het voorzitterschap aan het einde van de Europese legislatuur valt, zal België een belangrijke rol moeten spelen bij de afronding van de prioritaire Europese dossiers die bij de Raad en het Europees Parlement op tafel liggen.
Om deze Europese agenda positief te kunnen beïnvloeden en er onze eigen accenten op te kunnen leggen, zal het van essentieel belang zijn om coherent en nauw samen te werken met de Europese Commissie, die altijd aan de basis ligt van wetgevingsinitiatieven. Vanaf volgend jaar zullen de directie-generaal Europese Zaken en coördinatie van de FOD Buitenlandse Zaken en onze Permanente Vertegenwoordiging bij de Europese Unie voor het eerst versterkt worden om deze stappen goed voor te bereiden en deze agenda's uit te voeren.
Daarnaast heeft de Unie met de Conferentie over de toekomst van Europa een groot debat over haar toekomst op gang gebracht, dat het mogelijk moet maken de democratie levend te houden door de nodige aandacht te schenken aan de bekommernissen van alle Europese burgers en op die manier een nieuwe impuls te geven aan het Europese project. Er zullen conclusies moeten worden getrokken uit deze brede raadpleging en er zal moeten worden nagegaan welke richting de Europese burgers aan hun Europese Unie willen geven.
Consulair crisisbeheer
Buitenlandse Zaken speelt permanent een belangrijke rol voor onze burgers in de hele wereld, of zij nu tijdelijk in het buitenland verblijven of expats zijn. Voor de expats, van wie er bijna 500.000 in het buitenland zijn ingeschreven, spelen wij de rol van gemeentehuis dankzij de dienstverlening van onze consulaire posten.
Er zal bijzondere aandacht worden geschonken aan de optimalisering van het consulaire crisisbeheer. De ervaring in Afghanistan en de repatriëring naar België van bijna 1400 Belgen, rechthebbenden en personen die bescherming genieten, in bijzonder moeilijke en complexe omstandigheden, hebben ons eens te meer geleerd hoe cruciaal dit aspect van het werk van Buitenlandse Zaken is en zal blijven. De instrumenten voor het consulaire crisisbeheer moeten voortdurend worden aangepast om in te spelen op de complexiteit, maar ook op de toename van het aantal crisissen. Ik heb budgetten gevraagd en gekregen om volgend jaar in deze richting te werken.
Mevrouw de voorzitster,
Dames en heren volksvertegenwoordigers,
Om deze prioriteiten te kunnen verwezenlijken, moeten de FOD Buitenlandse Zaken en ons diplomatiek netwerk over de menselijke en materiële middelen beschikken die nodig zijn om hun opdracht tot een goed einde te brengen.
Wat de diplomatieke loopbaan betreft, blijft de kwestie van de vervrouwelijking een van mijn topprioriteiten. Of het nu gaat om het diplomatiek examen, de bevorderingen of de benoemingen binnen de diplomatie, ik maak er een punt van dat er terdege rekening wordt gehouden met de kwestie van de gendergelijkheid, en dat er meer hogere functies door vrouwen worden bekleed. Er is een actieplan goedgekeurd en er werden al verschillende initiatieven genomen, zoals opleidingen om gendergerelateerde vooroordelen te bestrijden en een mentorprogramma voor jonge collega's, waarbij ik persoonlijk betrokken ben. Dit is een inspanning op lange termijn, want we moeten het genderonevenwicht in de carrière aanpakken door vrouwen aan te moedigen om het diplomatieke examen af te leggen en te kiezen voor deze zowel professioneel als persoonlijk veeleisende loopbaan. Dit genderbeleid moet ook samengaan met een gezinsbeleid dat alle diplomaten, vrouwen en mannen, in staat moet stellen de eisen van een regelmatig verblijf in het buitenland te combineren met de eisen van een gezinsleven.
U zal hebben opgemerkt dat de veiligheidskwesties, in de ruimste zin van het woord, centraal staan in ons buitenlands beleid. Ik denk daarbij uiteraard aan internationale veiligheidskwesties, maar ook aan de veiligheid van ons personeel en onze gebouwen, alsmede aan onze infrastructuur. Ik heb ervoor gezorgd dat in 2022 extra middelen worden uitgetrokken voor de FOD, enerzijds om het toezicht op veiligheidskwesties in de diensten te versterken, anderzijds om de fysieke veiligheid van onze posten in het buitenland te verbeteren, waarvan er, zoals u zich kunt voorstellen, veel gevestigd zijn in gebieden waar de veiligheidssituatie verslechtert. Er zijn ook middelen vrijgemaakt voor de vergroening van deze gebouwen. Om het hoofd te bieden aan de bedreigingen die steeds complexer en intensiever worden, zijn tot slot ook aanzienlijke middelen vrijgemaakt op het gebied van cyberveiligheid, teneinde de veiligheid en betrouwbaarheid van het computernetwerk van Buitenlandse Zaken te garanderen.
Buitenlandse Zaken is ook het epicentrum voor het beheer van onze internationale betrekkingen en de verdediging van de Belgische belangen in de wereld. Deze belangen zijn talrijk: politiek, economisch, cultureel, veiligheid, op het vlak migratie, klimaat, enz. Zij vereisen dan ook een breed scala aan kennis en deskundigheid, maar ook een groot coördinatievermogen om voor coherentie te zorgen.
Ik wil daarom van deze gelegenheid gebruik maken om alle medewerkers van de FOD Buitenlandse Zaken te bedanken voor het werk dat zij zowel in Brussel als in de rest van de wereld verrichten. Zij gaan vele uitdagingen aan, vaak in moeilijke omstandigheden, maar altijd met inzet en professionalisme.
Ik dank u.
