Interview SudPresse: “Collectief zijn we sterker dan we denken”

- Vrije vertaling -

Sophie Wilmès, eerste minister op het moment dat de crisis uitbrak, geeft toe dat er momenten van ontmoediging zijn geweest.

Het is exact een jaar geleden. Sophie Wilmès kondigt een algemene lockdown aan voor de Belgen. Een uitzonderlijke situatie, uitzonderlijke maatregelen, waarvan sommige 12 maanden later nog steeds van kracht zijn en nog steeds gevolgen hebben voor sectoren, werknemers en studenten en sporen zullen nalaten in hun cv en hun gemoed. We blikken samen met de voormalige premier terug op die zeer bijzondere maand maart 2020, op wat zij ervoer en voelde bij de aankondiging die het leven van zo veel burgers op z’n kop heeft gezet. En de mensen ontmoeten die het nog steeds hard te verduren hebben, fysiek, moreel en economisch, onder deze ongekende crisis.

Een jaar geleden kondigde u de lockdown af. Besefte u toen dat de tunnel waar we indoken zo lang was?

Neen, dat had ik totaal niet verwacht. Als je een jaar later terugblikt, heb je soms de neiging de geschiedenis te herschrijven, en dat is nooit een goed idee. Een jaar geleden moesten we allerijl beslissingen nemen, met veel onbekenden. We wisten dat de lockdown, een beperking van de vrijheden, noodzakelijk was, maar hadden niet de nodige kennis om te weten wat de uitkomst zou zijn en hoe lang de crisis zou duren. Ja, ik herinner me nog wel wat er gezegd werd, waar ik zat. We waren ons ten volle bewust van de ernst en het belang van het moment, maar zonder persoonlijke emoties te ontwikkelen, daar was gewoon geen tijd voor. Je kunt geen afstand nemen om aan introspectie te doen, alleen maar om de juiste beslissingen te nemen op het juiste moment, en dan nog, op basis van de kennis waarover je op dat moment beschikt.

En is er dan tijd om momenten van ontmoediging te beleven, of is ook dat niet mogelijk of gepermitteerd?

Al een geluk dat je soms momenten van ontmoediging doormaakt! Geen tijd hebben voor introspectie betekent niet dat je afstand doet van je menselijkheid. Dit gezegd zijnde, er is een verschil tussen een moment van ontmoediging en echt ontmoedigd zijn; want dat kan je je niet veroorloven. Het was niet aangenaam, maar ik was mezelf verplicht die negatieve emoties te omarmen, net omdat die mij menselijk maakten. Dit soort crisis beheer je niet als een robot, maar je blijft niet stilstaan bij jezelf, want dat is niet de reden waarom je daar zit.

Wat zegt u aan de mensen die de tweede golf toeschrijven aan de versoepelingen die de regering-Wilmès in september laatstleden besliste?

Veel van de dingen die gezegd zijn, waren intellectueel en feitelijk onjuist. In september was de strategie exact dezelfde als in oktober en november, toen we van code geel eerst naar code oranje en daarna naar code rood evolueerden. Achteraf kan je zeggen dat de strategie die de experten hadden ontwikkeld niet de juiste was, maar heel Europa heeft een tweede golf doorgemaakt. Ik betreur soms de snelheid van sommige analyses achteraf, niet zozeer omdat ze onaangenaam zijn, maar ik denk dat ze in de weg staan van een juiste analyse van wat er echt is gebeurd: op welke indicatoren moet men zich baseren en hoe moet er zo snel mogelijk op gereageerd worden. Dat betekent niet dat er geen kritiek mag worden gegeven op de beslissingen. Er mag uiteraard kritiek zijn.

Hebt u nooit zin gehad om op al die zaken te reageren?

Ja en neen. Ik heb op een aantal punten geantwoord maar vergeet niet dat deze analyse sterk werd ontwikkeld op het ogenblik dat ik ziek was. Het was voor mij moeilijk om onmiddellijk de puntjes op de i te zetten, ik was daar niet toe in staat. Maar ik erken dat als de overtuiging dat we aan het versoepelen waren zo groot was, er iets mis is gegaan met de communicatie. De dag nadien heb ik in de plenaire zitting al herhaald: opgelet, we moeten coherent blijven, bij de les blijven, we werken aan de situatie zoals ze op dit moment is, namelijk code geel, maar dat zal ons niet beletten om harder en sneller te gaan, zodra dat nodig is.

Maakt deze crisis u nog steeds bang of hebben we nu eindelijk alles onder controle?

Bang is niet het goede woord, maar ik ben nog steeds niet 100% gerustgesteld. De zekerheden van vandaag zijn niet die van morgen. Laat ons maar nederig blijven. En laat ons ook eerlijk zijn: wie had ooit gedacht dat we vandaag al zouden kunnen vaccineren?

Terwijl er kritiek is op de traagheid van de vaccinatiecampagne?

Op een bepaald moment werd er gesproken over het tweede trimester van 2021, over maart, wellicht zelfs juni. Er is zelfs een moment geweest waarop we niet wisten of er wel ooit een vaccin zou komen. Wanneer de realiteit beter is dan de veronderstelling, dan moeten we daar toch blij over kunnen zijn.

Hoe heeft het jaar in de 16 u veranderd?

Niet zozeer het feit dat ik eerste minister was, maar wel dat ik dat net op dat moment was. Het heeft ons waarschijnlijk allemaal een beetje veranderd. De positie die ik moest innemen, heeft een grote impact gehad op mij. Ik probeer er, zoals bij elke beproeving, iets van te leren en te groeien. Ik heb misschien een stuk van mijn naïviteit verloren, maar ik blijf vertrouwen hebben in de toekomst.

Zijn er in de manier waarop de burgers deze crisis hebben doorstaan dingen waarvoor u bewondering hebt? En andere die u hebben geïrriteerd?

Waar in het begin zoveel nadruk op werd gelegd en nu eigenlijk niet meer: die solidariteit tussen de Belgen. Dat was buitengewoon. Ze is er nog wel, maar we voelen niet langer de behoefte om er een punt van te maken, en dat is jammer. Ik zou ook de creativiteit willen aanstippen. De gezinnen, de ondernemers die er in geslaagd zijn in tegenspoed momenten van vreugde en projecten te vinden. We zijn sterker dan we denken, als gemeenschap, bedoel ik. Dat zeggen we niet genoeg. Waar ik wel wat meer moeite mee heb, dat zijn de zo talrijke oordelen. We hebben de bevolking veel zaken opgelegd. We hebben hun verteld wat ze wel en niet mochten doen, bijna wie ze mochten zien. Ongelooflijk eigenlijk. Iedereen heeft zijn best gedaan, en dat kunnen we niet genoeg benadrukken.

Sophie Wilmès werd zelf zwaar getroffen door het virus. Heeft dat haar kijk op de zaken veranderd?

“Dat is evident, maar het heeft niets veranderd aan de manier waarop ik de crisis beheerde; ik heb er altijd voor gepleit om daarbij met alle aspecten rekening te houden: gezondheid, economie, psychologie. Het heeft ook mijn appreciatie voor het zorgpersoneel niet veranderd. Je moet niet wachten tot je op intensieve zorgen belandt om te beseffen dat wij ons gelukkig mogen prijzen met zo’n toegewijd en professioneel zorgpersoneel. Mijn ziekte heeft natuurlijk wel een impact gehad op mezelf, maar ik heb er nog niet alle conclusies uit getrokken”.

Het was natuurlijk een moeilijk moment voor het gezinsleden.

“Ik heb kinderen die de informatie via de pers te horen kregen. Als dat hen raakt, dan raakt mij dat (…) Gelukkig ben ik volledig hersteld maar de gevolgen kunnen nog lang doorwegen. Misschien heeft dat bij mij wel een grotere aandacht teweeggebracht voor de gevolgen van een lange Covid. Als ik er één positief aspect in moet vinden, is het dat… Weet u, je gaat heel ver in je engagement en op een bepaald moment is er Covid, de gezondheid, en andere even belangrijke dingen waarmee je rekening moet houden.”

Vakantie: nog steeds onzekerheden

Er zijn spanningen tussen Europa en België over niet-essentiële reizen. Of over een "digitale pas" voor reizen: moeten we vrezen voor onze vakantie?

Alles zal uiteindelijk weer normaal worden en hoe eerder we onze vrijheden terugkrijgen, hoe beter. Want dat betekent dat de gezondheidssituatie het toelaat. Maar we mogen de redenering niet omkeren: eerst moeten we vrij zijn en dan moeten we vrijheden kunnen inperken als er geen andere oplossing is. Wij moeten dus altijd denken aan de bescherming van onze fundamentele vrijheden, in het besef dat wij niet alles en eender wat kunnen doen. We moeten voorzichtig zijn, maar de bevolking moet kunnen meegaan in de redenering, zodat er geen gevoel van onrechtvaardigheid ontstaat ten aanzien van de maatregelen. Het is ook dat wat ervoor zorgt dat mensen de regels naleven, omdat zij ze begrijpen en er vertrouwen in hebben. Het is een kwestie van draagvlak om ervoor te zorgen dat we niet in een situatie terechtkomen waarin het virus zich ongecontroleerd verspreidt, maar is ook goed voor de emoties, de geestelijke gezondheid, het psychologische niveau van de mensen. In eenzelfde situatie zal je de dingen niet op dezelfde manier aanvoelen wanneer je ervan overtuigd bent dat ze juist en gerechtvaardigd zijn als wanneer je daar een andere kijk op hebt. De mensen moeten begrijpen dat het geen keuze maar een noodzaak is om vrijheden in te perken.

Betekent dit dat u de Belgen niet kunt geruststellen wat hun vakantie betreft?

Niemand kan dat zeggen. Sinds het begin van de crisis hebben we altijd gezegd: “Als alles goed gaat, dan zullen we dit of dat kunnen doen”. Er is dus nooit zekerheid. We willen zo snel mogelijk onze vrijheden terugkrijgen en tegemoetkomen aan de wens om te kunnen reizen omdat dit deel uitmaakt van de balans in ons leven, omdat dit een legitieme verwachting is. Net als het verlangen opnieuw de hele familie te kunnen zien en sociale contacten te hebben. Dat is allemaal volkomen legitiem.