Interview La Libre Belgique: “Het risico op een Russische invasie in Oekraïne is reëel”

* Vrije vertaling *

Vrijdag vindt in Genève een nieuwe Russisch-Amerikaanse ontmoeting over Oekraïne plaats tussen de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Antony Blinken en de Russische minister Sergei Lavrov. Wat is het Belgische standpunt over deze kwestie? Wat staat er op het spel in deze nieuwe crisis? Sophie Wilmès, minister van Buitenlandse zaken aanvaarde om op enkele vragen van La Libre Belgique te antwoorden.

Sophie Wilmès, de Secretaris-generaal van de NAVO verklaarde vorige week dat er "een risico op een conflict in Europa" bestaat. Deelt u deze bezorgdheid?

Het risico op een Russische invasie in Oekraïne is reëel. Deze informatie en analyses worden door iedereen op NAVO- en Europees niveau gedeeld. De vraag is wat de werkelijke bedoeling van de Russen is, wetende dat wij de weg vrijmaken voor diplomatieke besprekingen die goed aan de gang zijn.

Wat gaat België doen als Rusland Oekraïne binnenvalt?

Wij hopen dat het zover niet komt. Iedereen bereidt zich voor op het ergste scenario, want als we dat niet zouden doen, zouden we ervan uitgaan dat er geen reëel risico bestaat, maar de realiteit is dat we alles in het werk stellen om dat te vermijden door een diplomatieke dialoog aan te gaan. België maakt deel uit van een defensieve alliantie, namelijk de NAVO, en van de Europese Unie. Het is in dit kader dat wij zouden beslissen - voorwaardelijke wijze, mocht er een diplomatieke mislukking zijn - over de te volgen weg.

Maar Oekraïne valt niet onder artikel 5 van de NAVO, waarin staat dat een aanval op één lidstaat een aanval is op de hele Alliantie ...

Precies. Oekraïne ligt geografisch gezien aan de rand van Europa en is een bevoorrechte partner van de NAVO. Als dusdanig hebben wij partnerschappen met dit land. Dit zal deel uitmaken van het geheel aan afwegingen die gemaakt zullen moeten worden als - en alleen als - er een actie van Rusland komt.

Hoe moet België reageren op dit soort scenario ?

België reageert in functie van wat zich voordoet: er is een risico, een potentieel risico, dus is er een voorbereiding op dit risico, eerst op NAVO-niveau, dan op Europees niveau. Onze aanpak is tweeledig: enerzijds openheid voor dialoog en anderzijds een voorbereiding op afschrikwekkende standpunten. Op Europees niveau denken we aan sancties. Ook de NAVO bereidt zich voor op elke eventualiteit. Ik kan niet er meer over zeggen.

Een van de klachten van Rusland is dat de NAVO zich is blijven uitbreiden in de richting van zijn grenzen. Rusland vraagt de NAVO te stoppen met de uitbreiding richting het oosten en vooral Oekraïne niet op te nemen. Wat is uw reactie?

Hun eis is hardnekkig, maar het is niet de enige. Als de NAVO van meet af aan wordt gevraagd haar grondbeginselen, d.w.z. het Verdrag van Washington en haar opendeurbeleid (voor toetredingen), op te geven of terug te komen op de uitbreidingen die sinds 1997 hebben plaatsgevonden, dan start men een discussie die moeilijk vol te houden is. Voor de NAVO valt het opgeven van de grondbeginselen, het beginsel dat elk land het recht heeft zijn eigen veiligheidsbeleid te kiezen, niet binnen het kader van de discussie die wij met Rusland wensen te voeren. Betekent dit dat de discussies daar ophouden? Zeker niet. Er bestaan een reeks te bespreken kwesties met Rusland, met een bereidheid tot luisteren.

Wat moeten men dan doen?

De reële angst van de Russen moet begrepen worden. De NAVO is een defensieve alliantie. Het feit dat nieuwe landen toetreden tot de NAVO kan op zichzelf voor niemand een bedreiging vormen, ook niet voor de Russen. Men moet bezorgdheden kunnen uiten tijdens besprekingen en daarbij wensen kunnen opnemen zoals wapenbeheersing of het herstel van communicatiekanalen. Het vertrouwen moet worden hersteld en escalatie moet worden vermeden.

Vladimir Poetin spreekt over de terugkeer naar de grandeur van het "historische Rusland onder de naam van de Sovjet-Unie". Hoe reageert u als u dit hoort?

Ik ben ervan overtuigd dat we het over een andere tijd hebben en dat deze nostalgie naar wat de Sovjet-Unie ooit was, niet strookt met de veranderde tijden en de aspiraties van het volk. Men moet het kunnen overlaten aan degenen die dat wensen om, in volledige soevereiniteit in hun land, over hun toekomst te beslissen. Dit is geen agressieve houding. Het is gewoon de vrijheid van een land om zich, gemakkelijker of minder gemakkelijk, tot Europa te wenden.

Een liberale visie op de wereld?

Ik weet niet of het een liberale visie is. Het is een hedendaagse visie.

De Europeanen vragen zich af hoe ze moeten reageren op een mogelijke inval in Oekraïne. Sommigen hebben het over het opschorten van de ingebruikname van de pijpleiding Nord Stream 2 (NS2), die de Europeanen, vooral de Duitsers, rechtstreeks van Russisch gas moet voorzien. Wat is het Belgische standpunt?

In België zijn we minder afhankelijk van Russisch gas dan andere Europese landen. Bijna de helft van het gas dat door de Europese Unie wordt ingevoerd, komt uit Rusland. België importeert minder. Ongeveer 5% van het gas dat aan ons land wordt geleverd, komt rechtstreeks uit Rusland per LNG-tanker. Daarbij komt nog het moeilijk te kwantificeren gas dat afkomstig is van onze interconnecties met Duitsland. Tijdens de onderhandelingen over de energiemix op 23 december heeft de kern besloten onze afhankelijkheid van gas en de strategische gevolgen daarvan veel grondiger te bestuderen. Hoe groter onze afhankelijkheid van gas wordt, hoe meer problemen we krijgen, vooral als er maar één bevoorradingsbron is en die bron een onbetrouwbare of minder betrouwbare partner blijkt te zijn, zoals Rusland. Uit studies van het Agentschap voor de samenwerking tussen energieregulators (ACER) blijkt duidelijk dat een strategisch hefboomeffect van Rusland een belangrijke, niet de enige, oorzaak is van de stijgende energieprijzen in Europa. Sommige landen willen afstappen van kernenergie en worden dus afhankelijker van gas. Dit is een belangrijke geostrategische kwestie. Daarom heb ik meermaals in de Raad Buitenlandse Zaken het woord genomen en gevraagd dat dit onderwerp door de ministers van Buitenlandse Zaken zou worden behandeld. Ons belang puur op Belgisch niveau is om onze energiebevoorrading zo veel mogelijk te blijven diversifiëren, ook wat hernieuwbare energie betreft.

Vooral nu men gascentrales wil bouwen om kernenergie te vervangen...

Natuurlijk. Dit belangt België dus al aan, ook al hebben we deze centrales nog niet gebouwd, en het zal België nog meer aanbelangen naarmate we het aandeel van gas in onze energiemix gaan verhogen. Maar het belangt België nu al aan omdat het invloed heeft op de prijzen. En dus begrijp ik dat sommigen denken dat hoe afhankelijker je bent van NS2, hoe moeilijker het zal zijn om op deze hefboom te werken ten aanzien van de Russen, maar ik begrijp ook dat de positie van de nieuwe Duitse regering inderdaad beter zou kunnen inspelen op deze grote geostrategische kwesties.

En wat is dan, uiteindelijk, uw standpunt over de opschorting van Nord Stream 2?

Ik ga niet in op de details van het soort sancties dat België voorstelt, maar ik ben voorstander van een zo groot mogelijk afschrikkend pakket.

Er zijn op dit moment veel Europese sancties, maar die werken niet. Waarom pakt de Europese Unie niet aan wat zij op haar eigen grondgebied kan doen: het witwassen van Russisch geld in Europese banken bestrijden, geen verblijfsvergunningen meer verlenen aan oligarchen die dicht bij het regime staan en hun families?

U hebt gelijk: de tot dusver toegepaste sancties hebben niet het gewenste effect gehad. Er zijn ongeveer 200 personen aan sancties onderworpen en 50 entiteiten. Dat is al heel wat. Het belangrijkste bij sancties is dat er een gradatie is met een afschrikkend effect. Als je meteen te hard uithaalt, werkt het ook niet. We zullen dit maandag bespreken in de Raad Buitenlandse Zaken. Niet in alle lidstaten heerst dezelfde gevoeligheid, maar er is een gemeenschappelijke wil en een gemeenschappelijke analyse van de realiteit waarin wij ons bevinden.

Zou u een top met Rusland steunen?

Er waren toppen tussen de EU en Rusland, die werden stopgezet na de invasie van de Krim in 2014. Een topontmoeting gaat over het opbouwen van een gestructureerde relatie met partnerlanden. Het is belangrijk een dialoog met Rusland te voeren, maar alles op zijn tijd, we moeten niet te snel vooruitlopen. Ik voorzie het, ik hoop het zelfs - op middellange of langere termijn - eens dit crisismoment voorbij is.

In het Oosten wordt deze wens van België en Frankrijk opgevat als een soort tolerantie tegenover Rusland. Wat zegt u tegen deze landen?

Dit is geen breuk, maar een verschil in geografische en historische gevoeligheden. Dit is niet niks. Wij zijn een Unie, die samen optreedt omdat we zo werken. Mijn diepe overtuiging is dat dialoog geen vorm van zwakte is, noch van welwillendheid of aanvaarding van een bepaald gedrag. Rusland is een groot land, een belangrijke wereldspeler, wij werken in gemeenschappelijke fora, communicatiekanalen bestonden, bestaan en moeten blijven bestaan. Het is trouwens vaak met de mensen met wie men het niet eens is dat communicatie het belangrijkst is.

Praat u met Sergei Lavrov, uw Russische ambtgenoot?

Ik heb geen contact gehad met dhr. Lavrov. Dit gezegd zijnde, blijft België met Rusland praten. Tot voor kort speelde België een belangrijke rol wat betreft de verbinding tussen de NAVO en Rusland (de Belgische ambassade in Moskou huisvestte het NAVO-kantoor, nvdr).

Frankrijk, dat het EU-voorzitterschap heeft overgenomen, ziet deze spanningen als het zoveelste voorbeeld van de noodzaak voor de EU om een eigen defensiebeleid te ontwikkelen. Anderen zweren bij de NAVO. Waar staat België?

België heeft herhaaldelijk gevraagd om NAVO-EU-vergaderingen te houden. Wij zijn voorstander van de ontwikkeling van een Europese defensie die niet concurreert met de ontwikkeling van de NAVO. Integendeel. Wij zijn ervan overtuigd dat een sterker en meer ontwikkeld Europa op defensiegebied een toegevoegde waarde voor de NAVO betekent. Ik heb er geen probleem mee om de NAVO als hoeksteen van de veiligheid te behouden. Dit zal waarschijnlijk ook onze collega's uit de Baltische landen en andere Oost-Europese landen geruststellen. Ik ben ervan overtuigd dat wat hier momenteel gebeurt, de ruimte voor de totstandkoming van een Europese defensie illustreert. Frankrijk staat in de voorhoede wat deze kwestie betreft. We zullen zien of het Franse voorzitterschap (van de Raad) van de EU in staat is om vooruitgang te boeken.

Interview- Christophe Lamfalussy et Maria Udrescu